“Organisaties plukken de vruchten van aandacht voor zingeving”

Prof. dr. Mladen Popović over aandacht voor zingeving in organisaties

Praten over werk en zingeving, en dan vooral in organisaties, is iets wat we bij Emmius graag stimuleren. Dat is niet altijd gemakkelijk, zo vindt ook prof. dr. Mladen Popović, decaan van de faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij van de Rijksuniversiteit Groningen. Want, zo zegt hij: “Het is heel persoonlijk en de woorden klinken heel goed als ik ze denk, maar anders als ik ze uitspreek.” Toch vindt hij het enorm belangrijk om in gesprekken “de diepte in te gaan”. Oog hebben voor de diepere drijfveren van mensen is wat hem betreft een van de voorwaarden voor duurzame relaties en dus voor succes. Het wordt tijd dat organisaties daarmee aan de slag gaan.

Zingeving is voor Mladen geen dagelijkse kost, hoewel er binnen zijn faculteit veel expertise over is. Hoewel, misschien ís het er op de achtergrond wel, maar hij is er meestal niet zo bewust mee bezig.

Het onvermogen van de mens

Gevraagd naar zingeving in zijn eigen werk komt hij wat aarzelend op gang. Maar dat duurt niet lang. Hij vertelt dat hij ooit ging studeren uit nieuwsgierigheid, naar de werkelijkheid achter religie en het mensbeeld. Mladen: “Ik wilde ook het onvermogen van de mens in het vizier krijgen. Omdat je daarin een zekere mildheid naar elkaar moet ontwikkelen. Want dat onvermogen hebben we allemaal. We willen zo graag, maar we botsen ook zoveel samen, heel relationeel. Op de faculteit krijgen we gelukkig de kans om de diepte in te gaan. In theorie, maar ook in de gesprekken die we hebben, ook over die betekenisvolle onderlaag. Maar wat betekenisvol is, dat is voor iedereen anders, er is geen absolute standaard in.”

Dieptedingen

Betekenis- of zingeving op het werk zit in veel aspecten, waarvan sommige zich makkelijker laten bespreken dan andere, zoals passend loon en ontwikkelingskansen. “Dat hebben we nodig, inderdaad”, aldus Mladen, “maar er zijn ook mensen die in een bepaalde sector blijven werken, omdat ze die sector gewoon mooi vinden. Het lijkt mij algemeen menselijk dat je het fijn vindt om in je werk betekenisvol bezig te zijn. Het kan misschien ook zonder, maar dan functioneren we minder goed, zeker op de lange duur. Het heeft te maken met je lekker in je vel voelen, dat dingen goed lopen, dat je controle hebt. Autonomie en zingeving zijn heel belangrijk voor ons als mensen. We moeten daar een zekere mate van hebben. Het zijn van die ‘dieptedingen’, die je eigenlijk niet kunt meten, maar die wel van wezenlijk belang zijn. Dingen oplossen, samen, daar gaat het voor mij om. De mens is nu eenmaal een sociaal wezen. Maar inhoud is ook essentieel voor mij. Onderzoek doen vind ik bijna meditatie. Heerlijk om je ergens helemaal in vast te bijten. En heel anders dan het bestuurlijke deel van mijn werk, dat soms snel-snel moet. Dat schakelen tussen die twee werelden, daar moet je mee om kunnen gaan en dat vind ik leuk.”

Menselijke voorbeelden

Het thema van deze nieuwsbrief is ‘zingevingsbronnen’. Welke bronnen geven volgens Mladen op dit moment houvast aan mensen? Mladen: “Dan kom ik toch terug op wat ik net zei, namelijk dat mensen sociale wezens zijn. We hebben graag voorbeelden, waaraan we ons uiterlijk en gedrag kunnen spiegelen: helden, iconen, influencers. Zingevingsbronnen gaan dus vooral over menselijke voorbeelden. Ik ga dan niet meteen zeggen de Bijbel, dat is te abstract. Het vaakst zullen mensen vooral naar andere mensen kijken. Kinderen doen wat hun ouders doen, als je wat ouder wordt kijk je vooral naar je peers of naar popsterren. Kunst is een andere belangrijke bron, want kunst is alles: beelden, muziek, dans. We zijn naast sociale ook culturele wezens. Alles wat met cultuur te maken heeft is zinmakend; zinproducerend, zo je wilt. En dit is van alle tijden. In de oudste kunst en de oudste verhalen zie je dat we elkaars voorbeelden zijn. In sommige aspecten zijn wij hetzelfde als de mensen van 4000 jaar geleden.”

Organisaties en hun behoefte aan betekenis

We praten verder over zingeving, maar dan binnen organisaties. Een belangrijk thema, vindt Mladen, om verschillende redenen. “Wat ik wil met onze faculteit is de deuren openzetten. Wij moeten naar buiten, maar buiten moet ook naar binnen. Ik wil dat we elkaars taal, elkaars denken en elkaars vragen gaan begrijpen. Het is mijn visie dat wat wij hier doen voor een veel breder publiek relevant is.” Niet alleen voor (jonge) studenten dus, maar ook voor organisaties die aandacht zouden moeten hebben voor zaken die je onder zingeving kunt scharen. De redenen daarvoor zijn, met de uitdagingen van deze tijd, legio. Mladen: “Er is natuurlijk de ontwikkeling naar secularisatie, maar secularisatie heeft de behoefte aan zingeving en betekenis niet weggehaald. Integendeel, kijk maar eens hoe beroemd bepaalde psychologen en psychiaters op dit moment zijn. Organisaties hebben, door globalisering en migratie, in toenemende mate mensen met allerlei achtergronden. En je kan als bedrijf zo seculier zijn als het maar kan, je zult altijd religieuze mensen in je bedrijf hebben werken. Het punt dat ik wil maken is dat mensen, uit welke zingevingsbron ze ook putten, altijd diepere vragen hebben. Die maken ons menszijn uit en daar moet je als organisatie oog voor hebben en mee om kunnen gaan.”

De faculteit wil daar een rol in spelen en heeft haar kennis en ervaring op dit gebied vertaald naar een masterprogramma. Sinds twee jaar biedt de faculteit een track Werk en Zingeving aan onder haar masteropleiding Theologie & Religiewetenschappen. Sinds 2022 wordt deze track door de samenwerking met Emmius ook met een aanvullend programma aan werkenden aangeboden. Een mastertrack rond dit onderwerp is betrekkelijk nieuw en echt een product van deze tijd.

Het Emmius-programma richt zich op werkende mensen die het belang van de zingevingsthematiek voor organisaties onderschrijven. De inhoud van het programma volgt op de inhoud van het masterprogramma, het Emmiusprogramma voegt daar een component aan toe, die de master beter ‘studeerbaar’ maakt voor werkenden. Denk aan colleges op andere tijden, meer compact en met extra ondersteuning voor studenten en gastsprekers uit het werkveld.

De koffietafel als instrument voor zingeving

Hoe heeft Mladen de aandacht voor zingeving in zijn eigen organisatie geregeld? Mladen: “Tja, zo’n gesprek over zingeving of diepere lagen voer je natuurlijk niet zomaar. Als je eens per maand bij je baas zit en je cijfers moet laten zien, dan zal het je nog niet meevallen om het onderwerp zingeving te berde te brengen. Je baas zal dan mogelijk vinden dat je hiermee zijn tijd ‘kaapt’. Dus je moet een andere manier vinden. Bij deze faculteit hebben we daar een mooi middel voor. Want al decennialang hebben we de koffietafel in de hal. Ga je daar tussen half 11 en 11 uur naartoe, dan ken je in no time de hele faculteit. Een goede plek en een goed moment om eens aan de ander te vragen hoe het met hem of haar gaat.”

Aandacht voor zingeving in organisaties: niet ‘leuk’ maar ‘nodig’

Praten over zingeving – of niet – hoort bij de cultuur van een organisatie. En gesprekken die de diepte ingaan zijn een vaardigheid die je je langzaam eigen kunt maken. Maar, vindt Mladen, het moet ook klikken tussen mensen. Anders ga je niet je hele ziel en zaligheid op tafel leggen. Mladen: “De diepte in duiken is iets wat je ontwikkelt in de master. Het voeren van zulke gesprekken is echt een skill en wat je in de master leert is in mijn ogen geen nice to know, maar een need to know voor organisaties. Het is niet de bedoeling om geestelijke verzorging helemaal in je bedrijf te brengen, maar je krijgt wel de kennis en vaardigheden waarmee je gesprekken kunt aangaan die passend zijn bij de context. Dat is wat organisaties nodig hebben. Niet ‘leuk’, maar ‘nodig’. Die gesprekken gaan de gesprekken over de jaarcijfers niet verdringen, want doelen en kpi’s blijven key, maar hiermee kun je er wel voor zorgen dat werknemers hun werk met plezier en ook duurzaam kunnen blijven doen. Daar pluk je als bedrijf of instelling de vruchten van. Je wilt de boel aan de gang brengen en houden en dat gaat veel beter met gemotiveerde mensen die plezier in hun werk hebben.”

De mastertrack Werk en Zingeving kun je volgen in deeltijd en in voltijd. Wil je meer weten over het programma? Geef je dan op voor een van de online Meet & Greets.

Prof. dr. Mladen Popović studeerde onder meer Biblical Studies en deed zijn PhD Theology and Religious studies aan de Rijksuniversiteit Groningen (cum laude). Hij werkt als decaan van de faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij, de nieuwe naam van de faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen.